بسم الله الرحمن الرحیم
"سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الاَعْلى" اعلی،1
نام برتر پروردگارت را پیراسته دار
در ابتداى سوره اعلی، خداوند به پيامبر فرمان مىدهد كه پروردگارش را تسبيح گويد.
هر يك از ما بارها در نمازهايمان اين ذكر را به زبان آوردهايم:
سُبْحانَ اللَّهِ و الحَمْدُ للَّهِ و لا الهَ الاّ اللَّهُ و اللَّهُ اَكْبَرُ
خداوند را پیراسته مىدانم و سپاس و ستایش براى خداست و خدایی جز الله نيست و خداوند برتر است.
اين ذكر، چهار بخش دارد و بنابراين بدان "تسبيحات اربعه" مىگويند. چهار بخش اين ذكر، چهار مرحله اصلى شناخت خداوند است؛ تسبيح، حمد، توحيد و تكبير.
مومن ابتدا خدا را تسبيح مىگويد؛ او را از هر زشتى و نقصى پاك و منزَّه مى شمرد، هر گونه ستم، ناكارآمدى، جهل، ناتوانى وكاستى را از پروردگار نفى مىكند. خداى او، سنگ و چوب نيست، ساخته اوهام و خيالات خودش هم نيست، پرداخته موبدان و ديرنشينان هم نيست.
پس از آنكه خداوند را از هر زشتى و كاستى مبرّا دانستى، نوبت به حمد مىرسد. حمد يعنى آنكه خداوند را داراى تمام زيبايىها، خوبىها و كمالات بدانى و در برابر اين همه زيبايى و جمال، او را بستايى و سپاسش گويى.
و مرحله سوم توحيد است، اصلى ژرف و مهم و باورى بس والا. توحيد؛ جز او نپرستى، دست نياز به سوى جز او نبرى و چشم اميد به جز او نداشته باشى. اگر تو را نعمت و خوشى رسيد، از او بدانى، و نه از آن دوست و اين آشنا و آن توانگر. و اگر دچار گرفتارى شدى، به درگاه او روآورى، نه به خانه اين و سراى آن. توحيد آن است كه هر حركت و سكوت و داشته ونداشتهاى در جهان هستى را به اذن و اجازه او بدانى و در دستان توانايش ببينى.
و مرحله آخر، تكبير است؛ والاتر و بزرگتر دانستن. گذشته از آنكه همه زشتىها را از او نفى كردى و تمام زيبايىها را ازآنِ او دانستى و تنها او را پرستيدى، گذشته از همه اينها، او والاتر و بالاتر از آن است كه به ذهن خُرد ما آدميان درآيد و درك و فهم كوتاه ما وى را دريابد. ما در جهت شناخت و معرفت او گام برمىداريم، ولى او بزرگتر از آن است كه به ديده خِرَد و دريافت روح ما درآيد، همان گونه كه بزرگتر از آن است كه به چشم ما ديده شود. او باز بالاتر، والاتر و بزرگتراست.
بر اين اساس، اولين گام معرفت خداوند، تسبيح است. تا او را از خرافهها، كاستىها و اوهام پاك ندانى، چگونه وى را برزيبايىهايش سپاس توانى گفت؟ و چگونه تنها او را شايسته پرستيدن خواهى دانست؟ و چگونه وى را برتر و والاتر وبزرگتر خواهى شمرد؟
نقل شده كه هر گاه پيامبر اكرم اين آيه را تلاوت مىكرد، ذكرِ "سُبحانَ رَبّي الاَعلى" را بر زبان مىآورد و به ديگران نيز مى فرمود كه چنين كنند تا در ذهن و دل و زبان همگان تسبيح و تنزيه الهى قرار گيرد و ثمره بدهد.