بسم الله الرحمن الرحیم

"سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الاَعْلى" اعلی،1   

نام برتر پروردگارت را پیراسته دار

در ابتداى سوره اعلی، خداوند به پيامبر فرمان مى‏دهد كه پروردگارش را تسبيح گويد.

هر يك از ما بارها در نمازهايمان اين ذكر را به زبان آورده‏ايم:

سُبْحانَ اللَّهِ و الحَمْدُ للَّهِ و لا الهَ الاّ اللَّهُ و اللَّهُ اَكْبَرُ

خداوند را پیراسته مى‏دانم و سپاس و ستایش براى خداست و خدایی جز الله نيست و خداوند برتر است.

اين ذكر، چهار بخش دارد و بنابراين بدان "تسبيحات اربعه" مى‏گويند. چهار بخش اين ذكر، چهار مرحله اصلى شناخت‏ خداوند است؛ تسبيح، حمد، توحيد و تكبير.

مومن ابتدا خدا را تسبيح مى‏گويد؛ او را از هر زشتى و نقصى پاك و منزَّه مى شمرد، هر گونه ستم، ناكارآمدى، جهل، ناتوانى وكاستى را از پروردگار نفى مى‏كند. خداى او، سنگ و چوب نيست، ساخته اوهام و خيالات خودش هم نيست، پرداخته ‏موبدان و ديرنشينان هم نيست.

پس از آنكه خداوند را از هر زشتى و كاستى مبرّا دانستى، نوبت به حمد مى‏رسد. حمد يعنى آنكه خداوند را داراى ‏تمام زيبايى‏ها، خوبى‏ها و كمالات بدانى و در برابر اين همه زيبايى و جمال، او را بستايى و سپاسش گويى.

و مرحله سوم توحيد است، اصلى ژرف و مهم و باورى بس والا. توحيد؛ جز او نپرستى، دست نياز به سوى جز او نبرى و چشم اميد به جز او نداشته باشى. اگر تو را نعمت و خوشى رسيد، از او بدانى، و نه از آن دوست و اين آشنا و آن توانگر. و اگر دچار گرفتارى شدى، به درگاه او روآورى، نه به خانه اين و سراى آن. توحيد آن است كه هر حركت و سكوت و داشته ونداشته‏اى در جهان هستى را به اذن و اجازه او بدانى و در دستان توانايش ببينى.

و مرحله آخر، تكبير است؛ والاتر و بزرگ‏تر دانستن. گذشته از آنكه همه زشتى‏ها را از او نفى كردى و تمام زيبايى‏ها را ازآنِ او دانستى و تنها او را پرستيدى، گذشته از همه اين‏ها، او والاتر و بالاتر از آن است كه به ذهن خُرد ما آدميان درآيد و درك و فهم كوتاه ما وى را دريابد. ما در جهت شناخت و معرفت او گام برمى‏داريم، ولى او بزرگ‏تر از آن است كه به ديده‏ خِرَد و دريافت روح ما درآيد، همان گونه كه بزرگ‏تر از آن است كه به چشم ما ديده شود. او باز بالاتر، والاتر و بزرگ‏تراست.

بر اين اساس، اولين گام معرفت خداوند، تسبيح است. تا او را از خرافه‏ها، كاستى‏ها و اوهام پاك ندانى، چگونه وى را برزيبايى‏هايش سپاس توانى گفت؟ و چگونه تنها او را شايسته پرستيدن خواهى دانست؟ و چگونه وى را برتر و والاتر وبزرگ‏تر خواهى شمرد؟

نقل شده كه هر گاه پيامبر اكرم اين آيه را تلاوت مى‏كرد، ذكرِ "سُبحانَ رَبّي الاَعلى" را بر زبان مى‏آورد و به ديگران نيز مى فرمود كه چنين كنند تا در ذهن‏ و دل‏ و زبان همگان تسبيح و تنزيه الهى قرار گيرد و ثمره بدهد.